Μπιλιάρδο, ένα σπορ για όλους

TOY ΓΙΑΝΝΗ ΖΕΪΜΠΕΚΟΥ

Σύμφωνα με πρόσφατη στατιστική έρευνα περισσότεροι από 350.000 ΄Ελληνες ασχόλούνται σε εβδομαδιαία  βάση με το μπιλιάρδο ερασιτεχνικά  ενώ  ο αντίστοιχος  αριθμός σε όλο τον κόσμο είναι  μεγαλύτερος των 100.000.000. Το  μπιλιάρδο είναι από τα δημοφιλέστερα παιχνίδια στον κόσμο και παρουσιάζει συνεχώς αυξητικές τάσεις.

Ένα άθλημα που ξεκινά
από την αρχαία Ελλάδα
Είναι πλέον κοινώς αποδεκτό οτι το μπιλιάρδο ξεκίνησε από την αρχαία Ελλάδα όπου τα πρώτα ευρήματα έρχονται από το 600 π.Χ. Σε μαρμάρινη σκαλιστή πλάκα που σήμερα βρίσκεται στο αρχαιόλογικό μουσείο Αθηνών, αναπαριστάται παίκτης μπιλιάρδου, που βέβαια θυμίζει παίκτη του σημερινού χόκεϊ επί χόρτου περισσότερο από ότι μπιλιάρδου, αλλά δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η ιστορία των αθλημάτων στα βάθη των αιώνων διασταυρώθηκε. Η εικόνα του μπιλιάρδου μέχρι τον 11ο αιώνα ήταν ακριβώς αυτή που θύμιζε το χόκεϊ, δηλαδή ένας παίκτης όρθιος, προσπαθούσε με τη μια μπάλα να χτυπήσει τις υπόλοιπες που βρίσκονταν στο έδαφος. Υπήρξε στον Παρθενώνα ένας χώρος που τότε ονομαζόταν «σφαιρίστρα των αρρηφόρων» όπου βγήκε και το όνομα σφαιριστήριο. Στην σφαιρίστρα των αρρηφόρων οι ιερείς της θεάς Αθηνάς, που ζούσαν εκεί όλο το χρόνο και επί τρείς μήνες ύφαιναν το πέπλο της ,στις ελεύθερες ώρες τους εξασκούνταν στην σφαίριση. Σφαιριστής για τους αρχαίους Έλληνες ήταν ο θαυματοποιός που εκτελούσε δεξιοτεχνικές ασκήσεις με σφαιρικά αντικείμένα.

Ιστορία και εξέλιξη
Μέχρι τον 11ο περίπου αιώνα,το μπιλιάρδο παραμένει ως ένα σύμβολο πολιτισμού της αρχαίας Αθήνας, από κει και μετά, όπως και όλη η κουλτούρα της, μεταφέρθηκε στη Ρώμη και από κει στην Κωνσταντινούπόλη, την άλλη έδρα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στην Κωνσταντινούπολη έγινε πολύ δημοφιλές,κυρίως στον εκκλησιαστικό κύκλο όπου παίχτηκε πολύ στα μοναστήρια και στους εκκλησιαστικούς χώρους. Το μπιλιάρδο, στην διάρκεια των αιώνων ήταν πατέρας πολλών αθλημάτων καθώς η αρχική του μορφή επέτρεπε διάφορες παραλλαγές οι οποίες στη συνέχεια δημιούργησαν διάφορα αθλήματα.
Η πραγματική έξαρση του μπιλιάρδου έγινε μετά τις πρώτες σταυροφορίες, όπου οι σταυροφόροι επιστρέφοντας από τους Αγίους Τόπους μέσω Βυζαντίου, αγάπησαν το παιχνίδι και το μετέφεραν στις χώρες τους. Εκεί παίχτηκε από τους Φράγκους, τους σημερινούς Γάλλους, αφού αυτοί ήταν ο κύριος όγκος των σταυροφοριών, ενώ συνεχίστηκε να παίζεται και από τους κληρικούς. Υπήρξαν μερικές μεγάλες αλλαγές, μέσω των οποίων το μπιλιάρδο μεταφέρθηκε σιγά-σιγά σε τραπέζι (από το πάτωμα που παιζόταν μέχρι τότε) και ο λόγος ήταν ο εξής:  Εκείνες τις εποχές  οι επιδημίες  μάστιζαν τον κόσμο. Έτσι ενώ  το μπιλιάρδο στην αρχή παιζόταν στα λιβάδια, με τις μπάλες να τρέχουν χωρίς περιορισμούς προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, λόγω των επιδημιών, ο κόσμος άρχισε να συνωστίζεται στις πόλεις  προσπαθώντας να αποφύγει κυρίως την πανώλη των ζώων. Μέσα στα κάστρα όμως δεν υπήρχαν οι μεγάλοι χώροι της υπαίθρου οπότε και οι μπάλες δεν μπορούσαν να τρέχουν οπουδήποτε. Άρχισαν λοιπόν να περιστοιχίζουν χώρους στο πάτωμα με κομμάτια από δέρμα. Με την αύξηση του πληθυσμού αναγκάστηκαν σιγά-σιγά να παίζουν σε κλειστούς χώρους και πάνω σε τραπέζια. Τα πρώτα τραπέζια είχαν μήκος τρία μέτρα. Το πρώτο μπιλιάρδο  σε μορφή τραπεζιού παραγγέλθηκε από τον Λουδοβίκο τον 11ο. Στο μπιλιάρδο αυτό υπήρχε σχιστόλιθος (ο σημερινός γραφίτης), ενώ ντύθηκε με ύφασμα (η σημερινή τσόχα), παράλληλα δε τοποθετήθηκαν και τοιχώματα γύρω-γύρω (οι σημερινές σπόντες), τα οποία ήταν παραγεμισμένα από τρίχες χαίτης αλόγου. Το μπιλιάρδο αυτό το κατασκεύασε ο Χένρυ ντε Βιν. Ταυτόχρονα ο απλός λαός, που είχε εθιστεί στο παιχνίδι εξακολουθούσε να παίζει στο έδαφος. Αυτός ήταν και ο λόγος που το μπιλιάρδο έγινε η αγαπημένη  ενασχόληση των αριστοκρατών αφού μόνο αυτοί μπορούσαν να το   αγοράσουν η να το κατασκευάσουν.
Το 1500 η δημοτικότητα του σπορ ξεφεύγει από τους βασιλικούς κύκλους και περνά σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Κατά τη διάρκεια όλου του αιώνα εξοπλίζονται με μπιλιάρδα όλοι οι χώροι συνεστιάσεων και τα δημόσια κέντρα. Στην Αγγλία το πρώτο πραγματικό τραπέζι μπιλιάρδου παρουσιάζεται το 1560 από τον Robert Dandley.
Οι πρώτοι υποτυπώδεις κανονισμοί του παιχνιδιού τυπώνονται το 1770 από τον Τσαρλς Κότον με το βιβλίο του «Ο πλήρης οδηγός των παιχνιδιών». Ο πρώτος βασικός κανόνας (που ισχύει μέχρι και σήμερα) ήταν ο εξής: «Κατά την διάρκεια της εκτέλεσης τουλάχιστον ένα πόδι του παίχτη πρέπει να ακουμπά στο έδαφος». Ο λόγος αυτού του κανονισμού ήταν απλός αλλά και αναγκαίος. Οι κατασκευές των μπιλιάρδων τότε δεν ήταν καθόλου ανθεκτικές, έτσι υπήρχε σοβαρός κίνδυνος αν κάποιος παίκτης ανέβαινε με τα δυο του πόδια στο μπιλιάρδο, το βάρος του να γκρέμιζε το τραπέζι. Επιπρόσθετοι κανονισμοί εκδίδονται από τον σερ Χόϊλε το 1779.

Από τα ξύλα στις στέκες.
Η τεχνική επανάσταση.
Σε όλη αυτή την περίοδο το μπιλιάρδο παίζεται κυρίως με ξύλα. Μερικοί αριστοκράτες βέβαια είχαν την δυνατότητα να παραγγείλουν κάτι ακριβότερο, που όμως περιορίζονταν σε χρυσές επενδύσεις. Η μόνη τεχνική εξέλιξη στις τότε στέκες ήταν ότι αυτές πλέον κατασκευάζονταν με το μπροστινό μέρος να είναι λεπτότερο από το πίσω. Μέχρι τότε  οι καλοί παίκτες της εποχής μπορούσαν να χτυπήσουν τη  μπάλα μόνο στο κέντρο. Το σημερινό φάλτσο ήταν αδιανόητο. Χαρακτηριστικό ήταν ότι μια παρτίδα μπιλιάρδου παιζόταν στις 15 καραμπόλες (ενώ σήμερα στις 400). Ένα τυχαίο γεγονός όμως τα άλλαξε όλα αυτά.
Ο Γάλλος Φρανσουά Mινγκό, έχοντας σπάσει το πόδι του χτύπησε τις μπάλλες του μπιλιάρδου, θέλοντας να αστειευτεί, με το κάτω μέρος της  πατερίτσας. Εκπληκτος βλέπει τη μπάλα που χτύπησε, μόλις αυτή χτύπησε μια άλλη να γυρίζει προς τα πίσω έχοντας πάρει φάλτσο. Εγινε βέβαια εύκολα αντιληπτό ότι για το φάλτσο ευθυνόταν το δερμάτινο κομμάτι στο κάτω μέρος της πατερίτσας. Αμέσως λοιπόν τυλίγει με δέρμα το κάτω μέρος της στέκας του και επιδίδεται σε χτυπήματα άγνωστα μέχρι τότε. Στη συνέχεια και ενώ βρίσκεται στη  φυλακή  για  πολιτικούς λόγους, γράφει ένα βιβλίο με 40 καινούργιες καραμπόλες το οποίο εκδίδει μόλις  αποφυλακίζεται. Το βιβλίο εξαντλήθηκε και επανεκδόθηκε τρεις φορές

Μπιλιάρδο και επιστήμη
Η ανακάλυψη του Μινγκό ήταν η επανάσταση. Η αναγνώριση όμως προήλθε από το Γάλλο μαθηματικό Γκασπάρ Γκουσταβ Γκοργιολί ο οποίος μέσα από μια μελέτη εκατοντάδων σελίδων το 1835 εξέδωσε βιβλίο με τίτλο «Μαθηματικές θεωρίες και σχέση τους με το μπιλιάρδο» δίνοντας έτσι επιστημονικό προφίλ στο μπιλιάρδο. Μετά την επιτυχία του βιβλίου πολλοί μαθηματικοί  έγραψαν βιβλία συνδέοντας το μπιλιάρδο με τα μαθηματικά.

Το μπιλιάρδο στην Ελλάδα
Το μπιλιάρδο επανέρχεται στην Ελλάδα με τις αποσκευές του Όθωνα. Στις αρχές του 20ου αιώνα το παιχνίδι διατηρούταν στους κύκλους της αριστοκρατίας, του παλατιού και γενικότερα στα εύπορα κοινωνικά στρώματα. Στη συνέχεια ακόλούθησε την πορεία  που είχε χαράξει στην Ευρώπη τον προηγούμενο αιώνα. Από το 1920 και μετά το μπιλιάρδο  έχει  πλέον αρχίσει να ξεφεύγει από τους αριστοκρατικούς κύκλους και εξαπλώνεται παντού και έτσι γίνεται το αγαπημένο παιχνίδι όλων των κοινωνικών τάξεων ακόμα και των περιθωριακών στοιχείων. Η δύσκολη εποχή για την Ελλάδα σπρώχνει το παιχνίδι σε κακόφημους χώρους. Ταυτόχρονα ταινίες από  το Hollywood (The Hustler) προωθούν τον… μάγκικο  χαρακτήρα του μπιλιάρδου, χαρακτήρας που δεν αργεί να καθιερωθεί και στην Ελλάδα.
Το αντιφατικό όμως είναι οτι παίζεται και από επιφανείς προσωπικότητες παρότι θεωρείται περιθωριακό σπορ. Έτσι δεν αργεί να γίνει ένα κοινωνικό πάντρεμα των φίλων του μπιλιάρδου. Το 1935 γίνεται προσπάθεια από τον Πριόβολο, να δημιουργηθεί η πρώτη ομοσπονδία μπιλιάρδου αλλά αποτυγχάνει. Το 1959 επαναλαμβάνεται η προσπάθεια και δημιουργείται (όχι με τη μορφή ομοσπονδίας) ο όμιλος σφαιριστών Αθήνας. Ο όμιλος γίνεται ιδρυτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας μπιλιάρδου και την αντιπροσωπεύει στην Ελλάδα.  Στη συνέχεια όμως ο όμιλος ατονεί και σταματά τη λειτουργία του. Το 1983 ιδρύεται η Ελληνική Φίλαθλος Ομοσπονδία μπιλιάρδου η οποία από το 1996 έχει αναγνωριστεί από τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού δίνοντας έτσι και το επίσημο  στο άθλημα του μπιλιάρδου. Παράλληλα το 1996 η Παγκόσμια Ομοσπονδία μπιλιάρδου αναγνωρίζεται από την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή κάνοντας το Ολυμπιακό άθλημα. Το μπιλιάρδο τα τελευταία χρόνια γνωρίζει μεγάλη άνθηση. Σύμφωνα με στατιστική έρευνα που έγινε από την εταιρεία Focus για λογαριασμό της ΕΦΟΜ,  350.000
Ελληνες παίζουν μπιλιάρδο, ενώ το 70% του ανδρικού πληθυσμού (η έρευνα αφορούσε μόνο άνδρες) έχει ασχοληθεί κάποια στιγμή με το παιχνίδι, ενώ το 30% παίζει σε εβδομαδιαία συχνότητα. Τα νούμερα αυτά σήμερα αναμένεται να είναι αυξημένα και αυτό γιατί όταν διεξήχθη η έρευνα, απαγορευόταν σε Έλληνες ηλικίας κάτω των 17 ετών να μπαίνουν σε billiard club.

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΜΠΙΛΙΑΡΔΟΥ
Το γαλλικό  μπιλιάρδο
Παίζεται με τρείς μπίλιες σε μπιλιάρδο 3,10 x1,55. Οι τρείς μπίλιες ορίζονται Νο1, Νο2, Νο3, με την εξής έννοια: Η Νο1 είναι πάντα αυτή η μπίλια που χτυπάμε με τη στέκα. Η Νο 2 είναι αυτή που θα χτυπήσει πρώτη η Νο1 στη διαδρομή της και Νο3 είναι αυτή που θα χτυπήσει δεύτερη η Νο1 στη διαδρομή της για να συμπληρωθεί μια καραμπόλα. Η αρχή του παιχνιδιού είναι απλή: πρέπει να κάνουμε το μεγαλύτερο αριθμό από καραμπόλες προσπαθώντας να μη κάνουμε λάθη. Το γαλλικό μπιλιάρδο παίζεται με τα παρακάτω είδη παιχνιδιού. ΕΛΕΥΘΕΡΟ-ΣΠΟΝΤΑ-ΤΡΙΣΠΟΝΤΕΣ-ΚΑΔΡΟ 47/2-ΚΑΔΡΟ 47/1-ΚΑΔΡΟ 71/2.

Το αμερικάνικο μπιλιάρδο
Παίζεται με τα παρακάτω είδη παιχνιδιού σε μπιλιάρδα 2,80 x1,40 τα οποία έχουν έξι τρύπες τοποθετημένες στις τέσσερις γωνίες του μπιλιάρδου και στη μέση των μεγάλων σποντών.
8BALL Στο 8BALL χρησιμοποιούνται 15 μπάλες και η λευκή. Στήνονται υπό μορφή τριγώνου με τη μπάλα Νο8 στη μέση του τριγώνου και οι υπόλοιπες μπάλες τοποθετούνται εναλλάξ (μονόχρωμη-δίχρωμη).
Οι αθλητές επιλέγουν μια ομάδα μπαλών και ξεκινάνε να τις βάζουν στις τρύπες. Μόλις κάποιος αθλητής βάλει όλες τις μπάλες της δικής του ομάδας πρέπει να βάλει και την Νο8 (μαύρη) για να κερδίσει το παιχνίδι.
9BALL Εδώ χρησιμοποιούνται  οι μπάλες από τη  Νο1 έως την Νο 9  και η λευκή και  τοποθετούνται υπό μορφή ρόμβου με τη Νο1 πρώτη και τη Νο9 στη μέση. Οι αθλητές πρέπει να βάλουν όλες τις μπάλες στις τρύπες με αριθμητική σειρά και τελευταία τη Νο 9 για να κερδίσουν. Στο  αγώνισμα  αυτό η  ιδιαιτερότητα είναι   ότι όταν κάποιος αθλητής χάσει τη μπάλα-στόχο, ο επόμενος ξεκινά από αυτήν (π.χ αν ένας αθλητής βάλει τις μπάλες Νο1,Νο2,Νο3,Νο4,Νο5 και χάσει τη Νο6,ο επόμενος ξεκινά από τηΝο6 και στη συνέχεια βάζει  τη Νο7,Νο8,και τέλος τη Νο9). Αυτό  σημαίνει ότι εάν  ένας αθλητής, βάλει και τις οκτώ μπάλες και ο άλλος βάλει  μόνο τη Νο9, κερδίζει αυτός που βάζει τη Νο9. Η Νο9 μπορεί να μπει κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού με συνδυασμό και ο αθλητής που θα τη  βάλει έτσι κερδίζει το παιχνίδι. Βέβαια στο συνδυασμό των κρούσεων, ο αθλητής πρέπει να κτυπήσει τη μπάλα-στόχο.

STRAIGHT(14/1)
ΤΟ SNOOKER
Το snooker  είναι ένα είδος μπιλιάρδου, στο οποίο, αυτός που θα επιτύχει τους περισσότερους πόντους σε μια παρτίδα (frame) είναι ο νικητής. Ο παίκτης που πετυχαίνει πρώτος το προσυμφωνημένο όριο νικηφόρων frames είναι ο νικητής.