του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΑΜΛΗ,
Ιούνιος 2007. Πλησιάζοντας στην Παναγίτσα, παρατήρησα μια έντονη κίνηση για τέτοια ώρα, 5 απογεματάκι ήταν. Νέοι και γέροντες, άντρες και γυναίκες, έβγαιναν από τα στενά των γύρω γειτονιών και οδηγούσαν τα βήματα τους στο ναό όπου θα αποχαιρετούσαν τη μεγάλη γιαγιά. Το αγγελτήριο έγραφε:
ΦΙΛΙΩ ΧΑΪΔΕΜΕΝΟΥ 107 ετών
από Tα ΒΟΥΡΛΑ της ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
107 χρονών. Δεν θα είχε κανένα κοντά της από τη γενιά της τούτη την ώρα. Είχε όμως όλες τις επόμενες. Η Νέα Φιλαδέλφεια την κατευόδωσε με τιμές όπως και η Πολιτεία. Ο υπ. Πολιτισμού, ο δήμαρχος, η Βουλή με τους εκπροσώπους των κομμάτων ήταν εκεί. Η παρουσία τους τους τιμά. Άλλωστε και η γιαγιά ήθελε την αναγνώριση του έργου της και μέσω αυτής τη διάσωση του μικρασιατικού πολιτισμού.
Ιούνιος 2005. Νέα Ερυθραία. Χρόνια παρακολουθούσα την προσπάθεια της, ώσπου χάρη στην έκδοση του βιβλίου της την έζησα και από κοντά. Παρουσιάσαμε την αυτοβιογραφία της Τρεις Αιώνες Μια Ζωή στα πλαίσια της εκδήλωσης του συλλόγου Μικρασιατών «Πηγαιμός στις Φρίτζες». Οι παρόντες θα θυμούνται με πόση λαχτάρα περίμενε ο κόσμος να τη συναντήσει, τη θαλπωρή με την οποία περιέβαλαν τη γιαγιά, τη φροντίδα μη και κρυώσει εκείνο το δροσερό βράδυ, τη συγκίνηση από τις αναμνήσεις που ξετυλίγονταν: Γιαγιά, θυμάσαι τη συμμαθήτρια σου την… Ήταν η μητέρα μου. Και η γιαγιά να έχει ένα λόγο για όλους και ακούραστα να υπογράφει τα βιβλία της. Κειμήλια στις βιβλιοθήκες μας. Η γιαγιά Φιλιώ αποδεχόταν όλες τις προσκλήσεις. Πήγαινε παντού, πάντα μόνη. Αρκεί ο οικοδεσπότης να την έπαιρνε από το σπίτι της και να τη συνόδευε στην επιστροφή. Η ίδια έφερε μαζί της τις ιστορίες της, το σπουδαίο λόγο της τον πλούσιο σε εικόνες, λέξεις, προφορά μικρασιάτικη, σε ροή. Χείμαρρος σωστός. Εκείνη την ημέρα, η χαρά της λόγω της συνάντησης με συμπατριώτες την έκανε παιδί κι εγώ είχα την τύχη να είμαι δίπλα της και να την ακούω να διηγείται, να ρωτάει για τους μικρασιάτες παππούδες μου, με οικειότητα, με εμπιστοσύνη στον οδηγό της.. .διάβολο να είχε κοντά θα τον είχε κάνει άγγελο. Κάποια στιγμή γυρίζω και κοιτάζω επίμονα τις ρυτίδες της. Νιώθω περίεργα με μια συνομιλήτρια 106 ετών. Σαν να βλέπω μετά από χρόνια τη γιαγιά μου: αχ, τζιγέρι μου! Πώς μπορεί ένας άνθρωπος που έρχεται από μιαν άλλη εποχή να είναι τόσο σύγχρονος;
Αν γνωρίσετε το Μουσείο «της» και διαβάσετε το βιβλίο της θα μάθετε επίσης, ποιος γράφει Ιστορία, ποιος μπορεί να γράψει Ιστορία. Ιδιαίτερα στο σημείο όπου περιγράφει το…συνωστισμό στην παραλία της Σμύρνης:
«Τα πτώματα στη θάλασσα έφταναν μέχρι το ύψος του μόλου. Πατούσαμε πάνω σε ανθρώπινες σάρκες και κόκαλα που είχε παρασύρει το ρεύμα του νερού. Δυο μέρες και δυο νύχτες μείναμε όρθιοι στην παραλία περιμένοντας να μπούμε σε κάποιο πλοίο».
Η Φιλιών Χαϊδεμένου έφτασε 107 γιατί την έτρεφε το όραμα της. Δεν θα έφευγε από τη ζωή πριν την υλοποίηση του. Είναι παράδειγμα απλού πολίτη που κατάφερε να έχει την Πολιτεία αρωγό της. Νικώντας το χρόνο, ήξερε ότι θα νικούσε τους ρυθμούς και την απάθεια των θεσμών. Έλεγε: «Κάθε βράδυ πριν κοιμηθώ, κλείνω τα μάτια και φέρνω στο νου το σπίτι μου στα Βούρλα, όλα τα πράγματα του δωματίου μου, την αυλή, τα πρόσωπα και έτσι αποκοιμιέμαι». Αυτό ήταν το μυστικό της μακροζωίας της. Κάθε βράδυ γινόταν 22χρονη κοπέλα και το πρωί ξεκινούσε τον αγώνα της. Ο θάνατος σάστιζε με τις μεταμορφώσεις της.
Ώσπου ήρθε η μεγάλη στιγμή που το αναμορφωμένο σε σύγχρονο μουσείο δημιούργημα της, ισότιμο πλέον θεσμικά των άλλων, εγκαινιάστηκε από τον πρωθυπουργό της χώρας. Η χαρά της μεγάλη. Είπε να αφεθεί κι εκεί την πλησίασε να την αρπάξει ο ψυχοκλέφτης, αλλά…. είδε να περνά από μπροστά του μια κοπελιά, προσφυγοπούλα, Αιωνιότητα το όνομα της.
Παρακαταθήκη.
«Απ όσο ξέρω, η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν η μεγαλύτερη συμφορά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία… Μόνο οι γιαγιάδες και παππούδες διηγήθηκαν αυτά τα τραγικά περιστατικά στα εγγόνια τους και τους έμαθαν τι σήμαινε ελληνικός μικρασιατικός πολιτισμός. Δε θα έπρεπε η πολιτεία να φροντίσει ώστε τα παιδιά μας να διδαχτούν στα σχολεία την αλήθεια γι αυτή τη μαύρη σελίδα μας; Να ξέρουν οι υπεύθυνοι ότι κάποια στιγμή θα πρέπει να λογοδοτήσουν γι αυτό στα νεαρά βλαστάρια μας, γιατί πρέπει ως λαός να έχουμε ρίζες και παραδόσεις,…
Όσο ζω, θα προσπαθώ να μην ξεχάσει κανείς μας πως κάποτε υπήρξε ένας πραγματικά μεγάλος ελληνικός πολιτισμός, ο μικρασιατικός, (σελ 167.&210)
