
Το Σάββατο, 18 Ιουνίου 2011, έγινε στο Μορτερό καθαρισμός δασικών εκτάσεων, δημοσίων και ιδιωτικών, υπό την αιγίδα του δήμου Κηφισιάς και του Σκάι. Στο σπουδαίο αυτό τοπικό γεγονός δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα. Όμως στο τηλεοπτικό δίκτυο του Σκάι ακούστηκαν από διάφορους ανίδεους διάφορα (παρ)ετυμολογικά για την προέλευση του ασυνήθιστου τοπωνυμίου του Μορτερού μας. Είπαν ακόμη και το ανεκδιήγητο ότι δήθεν το όνομα δόθηκε από τους Γερμανούς!
Δεν είναι η πρώτη φορά που ακούγονται τέτοιες σαχλαμάρες περί Μορτερού. Πολλά διαδίδονται τα τελευταία 15-20 χρόνια από νεοφερμένους στη Ν. Ερυθραία, κυρίως για τη μετονομασία του Μορτερού, επειδή τάχα θυμίζει? θάνατο το τοπωνύμιο αυτό. Έχει μάλιστα βρεθεί και το νέο όνομα (Νέο Καστρί, Νέα Εκάλη ή κάποιο αρχαίο όνομα), σαν αυτά τα αμέτρητα κι απρόσωπα (και συχνά εντελώς ασήμαντα) αρχαία, με τα οποία στουμπώσαμε όλη την Ελλάδα, λες και δεν έχουμε άλλη ιστορική περίοδο πλην της αρχαιότητος. Κατά τη λογική αυτών, μια τέτοια μετονομασία θα ανεβάσει κατά πολύ το γόητρο (διάβαζε καλύτερα την αξία της γης) στο Μορτερό, γιατί άλλο Μορτερό (tr?s banal et basse classe) κι άλλο? Νέο Καστρί ή Νέα Εκάλη ή? Σίβυλλα ή… Χλόη ή? Παυσίλυπον (tr?s chic)!
Για όνομα του Θεού! Αδυνατώ να πιστέψω τέτοιες ανοησίες και φαιδρότητες! Οι Μορτεριώτες και οι υπόλοιποι Νεοερυθραιώτες ποια γνώμη έχουν για όλα αυτά; Πιστεύω πως στη συντριπτική πλειοψηφία τους θα πολεμήσουν με σθένος κάθε ιδέα μετονομασίας, γιατί απλούστατα σέβονται κι αγαπούν τον τόπο τους.
Η ιδέα της μετονομασίας εμφανίστηκε από τότε που τα οικόπεδα του Μορτερού αγοράστηκαν από ανθρώπους που δεν είχαν καμιά σχέση με τη Ν. Ερυθραία ούτε φυσικά και μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να τους ξενίζουν πολλά στην πόλη μας και να επιθυμούν την αλλαγή κατά το δοκούν, χωρίς να ξέρουν σχεδόν τίποτε για τον τόπο της νέας τους κατοικίας. Αν μη τι άλλο όμως, οφείλουν να σεβαστούν απολύτως την ιστορία και την παράδοση του τόπου μας, όποια κι αν είναι. Καλό θα ήταν οι «εκσυγχρονιστές» να λάβουν σοβαρά υπόψη τους και όσα αναλύονται ακολούθως.
Είναι αλήθεια ότι την προέλευση του τοπωνυμίου Μορτερό δεν την ξέρει κανείς με απόλυτη σιγουριά. Είναι μια λέξη δυσερμήνευτη, στην οποία σήμερα ο καθένας αβασάνιστα δίνει διάφορες ανυπόστατες, φαιδρές και φανταστικές παρετυμολογίες. Ιδού μερικές:
Α. Η ονομασία Μορτερό προέρχεται, τάχα, από το γαλλικό mort ή το ιταλικό morte ή το ισπανικό muerte, που σημαίνουν θάνατος. Δόθηκε, λένε, αυτή η ονομασία, γιατί στην περιοχή έγινε κάποτε μια μεγάλη μάχη με πολλούς νεκρούς! Κάποιοι που κατοίκησαν πρόσφατα εδώ είπαν μάλιστα ότι αυτό συνέβη? με τους Ιταλούς στην Κατοχή! Απίθανο όργιο φαντασίας! Κι αν υποθέσουμε πάλι ότι είχε συναφθεί μάχη στο Μεσαίωνα ή στην Τουρκοκρατία, το γεγονός θα ήταν πολύ γνωστό από άλλες πήγες της αττικής ιστορίας (π.χ. Χωνιάτης, Σ. Λάμπρου, Καμπούρογλους κ.α.). Κι αν δεχτούμε την προέλευση από το morte, η κατάληξη -ερό δεν δικαιολογείται με κανένα τρόπο από τη γλωσσολογία. Το τοπωνύμιο ίσως θα ήταν κάπως έτσι: ο Μόρτος, οι Μόρτοι, η Μόρτα, το Μορτό ή τα Μορτά και ποτέ Μορτερό.
Β. Μερικοί διαδίδουν ότι η ονομασία προέρχεται από κάποιο φονικό που έγινε σε χρόνους άγνωστους. Μα είναι φυσικά πολύ σπάνιο, για ένα τόσο σύνηθες γεγονός στις παλιότερες εποχές, να διατηρηθεί για αιώνες ένα τοπωνύμιο.
Και στις δύο προηγούμενες περιπτώσεις όμως, γιατί οι ελληνόφωνοι ή οι αλβανόφωνοι της περιοχής μας να μην αποδώσουν στη γλώσσα τους το τοπωνύμιο; Μήπως το είπαν Μορτερό, κατά τα γαλλικά Renault, Depot, Dasseau, για να φανούν? πιο «Ευρωπαίοι» στις επόμενες γενιές;
Γ. Άλλοι διαδίδουν ότι το Μορτερό ονομάστηκε έτσι, επειδή η περιοχή είχε πολλά νεκροταφεία που προκαλούσαν τρόμο στους περιοίκους! Νεκροταφεία ποιου οικισμού; Της Κηφισιάς ή του Μπογιατιού; Έχετε ακούσει πουθενά τα χωριά να κουβαλάνε τους νεκρούς χιλιόμετρα μακριά για ταφή; Όσοι έχτισαν τα τελευταία 85 χρόνια στο Μορτερό και σ? όλη τη Ν. Ερυθραία μήπως βρήκαν οστά και τάφους, για να αποδειχθεί του λόγου το αληθές; Εξ όσων γνωρίζω, κανένα αρχαίο λείψανο (εκτός από το οχυρό του Καστριού, μια ελληνιστική αγροικία στην οδό Οινουσών και κάποια νεολιθικά κατάλοιπα στο τέρμα της οδού Εθνικής Αντιστάσεως) δεν βρέθηκε ως τώρα στην περιοχή μας, γιατί απλούστατα ποτέ δεν υπήρξε εδώ οικισμός ή χωριό, πλην μεμονωμένων αγροικιών, από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι το 1925.
Εξάλλου, τοπωνύμια που προέρχονται από την ύπαρξη νεκροταφείων σε όλο τον ελληνικό κόσμο αναφέρονται ως Κοιμητούρια, Κοιμητήρια, Μνημειό, Μνηματάκια, Μνημούρια, Μνήματα, Πλάκες, Μεζάρια, Μεζαρλίκι κλπ. και ποτέ με λατινογενή ονομασία (που κι αυτή προέρχεται από την ελληνική λέξη κοιμητήριον: γαλλ. cimeti?re, ισπ. και ιταλ. cimitero).
Η αλήθεια για το τοπωνύμιο Μορτερό είναι αλλού και απέχει παρασάγγας από τέτοιου είδους αποκυήματα φαντασίας, εικασίες και μυθεύματα, όπως τα παραπάνω.
Τα τοπωνύμια σε όλο τον κόσμο αντικατοπτρίζουν την ιστορία, τη μυθολογία, τις παραδόσεις, τη γεωγραφική διαμόρφωση, τα οικονομικά, πολιτικά, στρατιωτικά ή κοινωνικά γεγονότα μιας περιοχής και αποτελούν πάντοτε σοβαρά ιστορικά στοιχεία. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να τα αλλάζει άκριτα, χωρίς σοβαρά επιχειρήματα, γιατί δεν του αρέσουν ή γιατί του θυμίζουν κάτι άλλο ή γιατί δεν είναι «καθώς πρέπει» ή γιατί έτσι θέλει.
Έχουμε πολλά τοπωνύμια με την κατάληξη -ερό, όπως Λιβαδερό, Καματερό, Αγναντερό, Κρατερό, Χορτερό, Τυχερό, Σαλκερό, Θαλερό κλπ., όλα κλιτά στην ελληνική. Το Μορτερό γιατί ενοχλεί και θέλουν να το αλλάξουν; Όταν ήρθαν στην Κηφισιά (1914-1919 και 1922) και στη Ν. Ερυθραία (μετά το 1925) οι πρώτοι πρόσφυγες από τη Μικρασιατική Ερυθραία και την Ιωνία, οι περιοχές της Ν. Ερυθραίας και του Μορτερού ήταν εντελώς ακατοίκητες, γεμάτες πευκοδάση, ρέματα, μπαΐρια και λιβάδια. Λίγοι Αρβανίτες και Σαρακατσάνοι τσομπάνηδες από τα γειτονικά χωριά (Κηφισιά, Ραπεντόσα, Σταμάτα, Μπάλα, Μπογιάτι, Μπάφι, Μενίδι) έβοσκαν τα κοπάδια τους και μάζευαν ρετσίνι. Οι Μικρασιάτες βρήκαν και διατήρησαν τα ντόπια ονόματα της περιοχής, όπως π.χ. Καστρί, Χελιδονού, Πατερίτσα, Λοβέρδου, Στροφύλι, Κοκκιναράς, Φασίδερι Πάν? Αμπέλια, Καστρίτσα, Παλιάγιαννης κλπ. Δημιούργησαν και δικά τους τοπωνύμια, όταν έγινε ο συνοικισμός, για να δηλώσουν όμως πολύ μικρότερες περιοχές μέσα στον οικισμό (Αγορά, Φάρος, Αρμένικα, Καμπανίδη, Ρέμα, Παράγκες, Νεόχτιστα, Ντεληγιάννη, Τσαχπίνη, Σκαμπά κλπ.). Κράτησαν το όνομα του Μορτερού, το οποίο μάλιστα πολλοί παλιοί Ερυθραιώτες το έλεγαν χαρακτηριστικά Μουχτερό ή Μοχτερό και το έκλιναν κανονικά στη γλώσσα μας (του Μουχτερού, του Μορτερού). Τότε τους κοροϊδεύαμε? ως αγράμματους! Πόσο δίκιο είχαν όμως! Δηλαδή δεν τους ξένιζε καθόλου η λέξη και γι? αυτό ούτε την άλλαξαν ούτε χρησιμοποίησαν κάποιο άλλο τοπωνύμιο πιο «δικό» τους. Συχνότατα τότε, σε έγγραφα κι άλλα κείμενα γραφόταν (και ατυχώς γράφεται και λέγεται ακόμη) ο αδόκιμος και ανελλήνιστος όρος «του Μορτερό», επειδή το τοπωνύμιο? δεν ήταν της καθαρευούσης!
Για την πραγματική ετυμολογία του τοπωνυμίου αναφέρω εδώ όλες τις πιθανές ερμηνείες, έχοντας ερευνήσει πάρα πολύ το θέμα.
1. Το Μορτερό μπορεί να είναι λέξη αρχαιοελληνικής προέλευσης που έφτασε στις μέρες μας παρεφθαρμένη. Από το αρχαίο ρήμα μείρομαι ή μείρω (διανέμω, μοιράζω, μερίζω) παράγεται η λέξη μορτή (αρχ.) ή μουρτή (βυζ.) που σημαίνει μέρος, μερίδιο και κυρίως το μερίδιο που δίνει ο άκληρος καλλιεργητής στον ιδιοκτήτη του χωραφιού. Τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι Μορτηρό, Μουρτηρό, Μορτερό λέγεται το μέρος που καλλιεργούν ακτήμονες και πληρώνουν τη μορτή. Στη Σάμο μουρτιρή και μουρτιρό ονομάζουν ακόμη το χωράφι που δίνεται με ενοίκιο.
Σ? αυτήν όμως την περίπτωση, η περιοχή μας, που δεν φημίζεται για την ευφορία της, θα έπρεπε να ήταν ιδιοκτησία κάποιου γαιοκτήμονα και να έχει έναν μικρό οικισμό, οπότε σε καμία περίπτωση δεν θα μοιραζόταν στους πρόσφυγες. Η περίπτωση όμως να ανήκε σε μοναστήρι και οι αγρότες που πάσχιζαν να την καλλιεργήσουν, να πλήρωναν μορτή στους μοναχούς, δικαιολογεί το τοπωνύμιο.
2. Υπάρχει επίσης το αρχαίο επίθετο μορτός (ή βροτός) δηλαδή θνητός, από τη ρίζα μόρος (μοίρα, θάνατος, πόνος), ίδια με το λατινικό mors, mortis, που αποδίδεται μόνο σε ανθρώπους κι όχι σε τόπους. Διασώζονται τα πανάρχαια ανθρωπωνύμια Κλεόμορτος (Κλεόμβροτος), Χαρίμορτος, Μνησίμορτος και Αγέμορτος. Άλλο επίθετο παράγωγο του μόρος είναι μόρσιμος (πεπρωμένος, μοιραίος) και φυσικά όχι το μορτερός.
3. Αρχαίο είναι και το επίθετο μόρτος (μέλας, φαιός, σκούρος), αλλά τότε γιατί να ονομαστεί Μορτερό μια πευκόφυτη και τόσο πράσινη περιοχή; Κι αν κάποτε η περιοχή ήταν κατάξερη (πράγμα απίθανο), πώς να διατηρηθεί για αιώνες το πανάρχαιο όνομα ενός ασήμαντου τόπου, μετά από τόσες κατακτήσεις και πληθυσμιακές αλλαγές;
4. Αρχαία προέλευση έχει και το τοπωνύμιο Μυρτερό, από τις πολλές μυρτιές (μερσίνες) που φύονται σ? έναν τόπο, όπως στην περιοχή μας, όπου τα ρέματα και τα δάση είναι γεμάτα από αυτό το πολυαγαπημένο φυτό των αρχαίων και των νεότερων Ελλήνων. Το πάλαι πότε δασώδες Μορτερό μπορεί να ήταν Μυρτερό, που στα αθηνιώτικα λέγεται Μουρτερό, επειδή στο αθηνιώτικο και σε πολλά άλλα νότια ελληνικά ιδιώματα το αρχαίο Υ προφέρεται ως ΟΥ (ή ΙΟΥ), όπως π.χ. στυπείον> στουπί, σύκον> σούκο, Κύμη> Κούμη, σύρω> σούρνω, κύρτος> κιούρτος, λύκος> λιούκος, κυρά> κιουρά. Με τη πάροδο του χρόνου, ως συνήθως λησμονήθηκε η πρώτη ετυμολογία και ίσως το τοπωνύμιο παραφθάρηκε ως Μουχτερό. Επειδή όμως στα νεότερα χρόνια πολύ συχνά το ΟΥ θεωρήθηκε ως «βλάχικο» και επαρχιώτικο παρεφθαρμένο Ο, οι νεότεροι το είπαν Μοχτερό ή Μορτερό, τρέποντας το ΟΥ σε Ο, αντί του Υ.
5. Το Μορτερό πολύ πιθανόν να είναι μεσαιωνικό τοπωνύμιο, από τα βυζαντινά ή τα φράγκικα χρόνια. Οι μεσαιωνικοί Έλληνες πολύ συνήθιζαν τοπωνύμια του τύπου τα Αρκαδίου, τα Σεβαστού, τα Ηρακλείου κλπ., δηλαδή η περιοχή, τα χτήματα, τα σπίτια, τα σόγια του τάδε (παράβαλε τα νεότερα Τσουκαλέικα, Γιαννέικα, Βραχνέικα κλπ). Ίσως η περιοχή ανήκε σε κάποιον Βυζαντινό προνοιάριο ή τιμαριούχο με το όνομα Μοχθηρός (παλαιότερα σήμαινε κοπιώδης, επίπονος, κακοπαθημένος, κακόμοιρος και μεταγενέστερα κακός, πονηρός, φθονερός). Έτσι από τα Μοχθηρού μπορεί να έφθασε σε μας παρεφθαρμένο το Μοχτερό – Μορτερό, όπως από τα χτήματα της βυζαντινής οικογένειας Μαγκαφά ή Μαγκουφά ονομάστηκε η Μαγκουφάνα (τώρα Πεύκη) και από τα Καματηρού προήλθε το Καματερό. Έχουμε και πολλά παρόμοια βυζαντινά ή νεότερα στην Αττική: Ρέντη, Ψειρή, Ραγκαβά, Ρούμπη (Ρόμβη) κ.α. Όλα τους όμως συνηθίζονται στη γενική πτώση (στου Ψειρή), ενώ στη Ν. Ερυθραία κανείς ποτέ δεν απάντησε «Στου Μορτερού, στου Μουχτερού» στις ερωτήσεις «Πού μένεις; Πού πας;» Με τον ίδιο τρόπο απορρίπτεται και η προέλευση του Μορτερού από το όνομα κάποιου παλιότερου ιδιοκτήτη της περιοχής, όπως π.χ. του Λοβέρδου, του Ζαφειρίου, του Πετρούτσου.
6. Το επίθετο μοχθηρόν από την αρχαία κιόλας εποχή δόθηκε στα γουρουνάκια και η ονομασία αυτή επιβίωσε σε πάμπολλα ελληνικά γλωσσικά ιδιώματα. Στη Σάμο ο χοίρος λέγεται μουχτηρό, στη Χίο μουχτερό, στη Σύρο μουκτερό, στην Κέρκυρα και στην Πάρο μουχθερό, στον Πόντο μουχτερόν, μουχτερόπον κ.ά. Το δικό μας τοπωνύμιο μπορεί σοβαρά να δικαιολογηθεί έτσι, μόνο αν υποθέσουμε ότι κάποτε στην περιοχή υπήρχαν χοιροστάσια, πράγμα όμως που δεν αναφέρει κανείς από τους πρώτους κατοίκους του Μορτερού. Αλλά και πάλι το τοπωνύμιο θα ήταν κανονικά στον πληθυντικό Μουχτερά κι όχι Μουχτερό.
7. Λογικοφανής θα ήταν και η εξήγηση να ονομάστηκε έτσι η «λεπτόγεως» περιοχή μας από τη λέξη μόχθος (Μοχθηρό> Μοχτερό> Μουχτερό> Μορτερό;), επειδή θέλει πολύ κόπο για να δώσει λιγοστούς καρπούς, σαν κι αυτόν που κατέβαλαν για δεκαετίες οι Βουρλιώτες αμπελουργοί, οι πρώτοι κάτοικοι του Μορτερού. Αλλά στην περιοχή δεν υπήρχαν καλλιέργειες, τουλάχιστον από το 1830 και μετά.
8. Μπορεί να έχει λατινική ρίζα και να είναι κατάλοιπο της εποχής των Βουργουνδών (1205-1311), των Καταλάνων (1311-1388), των Φλωρεντινών και Βενετών (1388-1456) κατακτητών της Αττικής. Μια μεσαιωνική και νεότερη κοινότατη λέξη, ιδίως στα ιταλοκρατούμενα μέρη (Κυκλάδες, Επτάνησα, Μοριάς κ.ά.) ήταν το μορτάρι, μουρτάρι(ν) ή μορτίρι (ν), από τη βενετσιάνικη λέξη mortar (ιταλ. mortaro, mortaio), που σημαίνει γουδί, κοπανιστήρι. Μεγάλα λίθινα γουδιά δημόσιας κυρίως χρήσης, γνωστά και με το τούρκικο όνομα ντουμπέκια, ντιμπέκια ή ντιμπάκια, μέχρι πρόσφατα υπήρχαν σε διάφορα μεγέθη εν αφθονία στα χωριά μας για το κοπάνισμα καρπών, αλατιού, ριζών και φλοιών και τώρα στολίζουν τα παλιατζίδικα και τους κήπους. Το πιθανότερο είναι, λοιπόν, ότι το Μορτερό προήλθε από το μορτάρι (όπως π.χ. πατάρι> πατερό, συρτάρι> συρτερό, πλακί> πλακερό), γιατί ήταν μέρος, όπου υπήρχε ένα ή περισσότερα μεγάλα μορτάρια για το κοπάνισμα της πευκόφλουδας, με την οποία μέχρι πρόσφατα έβαφαν οι Έλληνες δίχτυα, σκοινιά, σακιά, λιόπανα και άλλα υλικά εργατικής χρήσης στο γνωστό καφεκόκκινο χρώμα. Προς αυτή την κατεύθυνση συνηγορούν τα μεγάλα πευκοδάση της περιοχής μας και το γεγονός ότι από την αρχαιότητα μέχρι τη δεκαετία 1960-1970 χιλιάδες ρητινοσυλλέκτες εκμεταλλεύονταν το ρετσίνι, τις πευκόφλουδες και την ξυλεία των δασών της Αττικής. Αυτό το επάγγελμα εξασκούσαν από τον 15ο αιώνα κατ? εξοχήν οι Αρβανίτες ρετσινάδες. Και ποιος Νεοερυθραιώτης δεν θυμάται τις κατακόρυφες «πληγές» στους κορμούς των πεύκων με τα ντενεκάκια από κάτω, όπου έρρεε η πολύτιμη ρετσίνα, σε όλο το Μορτερό και την ευρύτερη περιοχή του;
9. Από το ιταλικό beccamorto (τυμβωρύχος) παράγεται η ελληνική λέξη μόρτης που σήμαινε αρχικά αυτόν που «βγήκε απ? τον τάφο», που τη γλύτωσε από βέβαιο θάνατο και συνεκδοχικά τον απτόητο, το μάγκα, το νταή, τον αλητάκο. Οι μόρτηδες, που έφτασαν κυριολεκτικά στο χείλος του τάφου από λέπρα, πανούκλα, τύφο κλπ., έμεναν παλιά σε δικές τους γειτονιές, απομακρυσμένοι από τους άλλους κατοίκους, όπως στα Μορτάκια της Σμύρνης ή στα Μόρτικα των Χανιών. Το Μορτερό όμως ουδεμία σχέση είχε με μόρτες, αφού ήταν ανέκαθεν ακατοίκητο.
10. Μπορεί να ισχυριστούν κάποιοι ότι είναι αρβανίτικο τοπωνύμιο, όπως τόσα και τόσα γύρω μας, δοσμένο από τους χιλιάδες Ορθόδοξους Αλβανούς που κατέκλυσαν μετά το 1382 την Αττική και μπόλιασαν γόνιμα τον αραιό Ελληνισμό της. Αλλά όσους Αρβανίτες ρώτησα, με καλή ή άριστη γνώση των αρβανίτικων, με διαβεβαίωσαν ότι δεν σημαίνει τίποτε η λέξη Μορτερό στ? αρβανίτικα ούτε υπάρχει κάποια παρόμοια που να εξηγεί το τοπωνύμιο.
11. Θεωρώ επίσης εντελώς απίθανη την οθωμανική προέλευση του Μορτερού. Ρίζες mort-, morter-, murt- είναι ανύπαρκτες στα τούρκικα. Αν υποθέσουμε ότι το τοπωνύμιο ίσως προήλθε από το όνομα κάποιου επιφανούς μουχτάρη (κοινοτικού άρχοντα) ή τσιφλικά ονόματι Μουχτάρ, όπως το τοπωνύμιο Τατόι, που ήταν τσιφλίκι του Τουρκαλβανού Αρτίκη Τατόη, από τον οποίο το αγόρασαν οι Γλύξμπουργκ το 1871, πάλι θα έπρεπε να λέγαμε κανονικά στου Μουχτάρη ή στο Μουχτάρι και όχι στο Μουχτερό ή στο Μορτερό. Ως γνωστόν, η λέξη μουχτάρης, μουκτάρης έχει πολιτογραφηθεί στα ελληνικά εδώ και αιώνες και δεν συναντάται παρεφθαρμένη σε καμία ελληνική διάλεκτο. Υπάρχει στα τούρκικα μόνο η περσικής προέλευσης παλιά λέξη muht (δωρεάν, χωρίς λεφτά) που επιβίωσε ως μούχτι στην κυπριακή διάλεκτο (το μούχτι πράμαν έν? πολλά γλυτζύν). Αλλά από το κυπριακό μούχτι σίγουρα δεν προέρχεται το Μορτερό μας.
Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, κατά τη γνώμη μου, ας κρατήσουμε τις ετυμολογίες 1, 4 και 8. Τι εκφραστικό και μυρωδάτο το όνομα του Μυρτερού – Μορτερού! Και πόσο σημαντικά είναι το Μορτάρι – Μορτερό ή το Μορτηρό – Μορτερό για την οικονομική ιστορία της Αττικής μέσα στους αιώνες!
Πολλοί θα πουν ότι δεν είναι σωστό να διατηρούμε ξένες λέξεις και ονομασίες και να μην τις αντικαθιστούμε με ελληνικές. Εμπρός, λοιπόν ας εξοβελίσουμε εις το πυρ το εξώτερον τα σλάβικα Μέτσοβο, Αράχοβα, Βόνιτσα, κότα, στάνη, Ζαγορά, τα τούρκικα Κιλκίς, Γιανιτσά, μπακλαβάς, γιαούρτι, κεφτές, τα λατινογενή Κάβος, Ανδραβίδα, Γαστούνη, πόρτα, σπίτι, μπάνιο, βαπόρι, τα αρβανίτικα Καπανδρίτι, Βάρκιζα, Μάτι, Καλογρέζα, φάρα, μπαμπεσιά και χιλιάδες άλλα παρόμοια. Ας εξοβελίσουμε πρώτα όλες τις ξένες ή μιξοβάρβαρες επιγραφές των μαγαζιών και των γραφείων μας, που κάνουν τον Έλληνα να αναρωτιέται σε ποια ξένη χώρα βρίσκεται, και μετά βλέπουμε για όλα τούτα.
Αν το Μορτερό λεγόταν Ντεντέαγατς ή Βοστίτσα ή Λιόπεσι, τότε πολύ καλά θα κάναμε να το μετονομάζαμε Αλεξανδρούπολη, Αίγιο, Παιανία. Τέτοιες αλλαγές έγιναν μαζικά σε παλαιότερες εποχές, από το 1830 ως το 1960, μέσα στα πλαίσια της εκκαθάρισης των ξένων, δύσχρηστων και εθνικά προβληματικών γεωγραφικών όρων. Η αρμόδια διεύθυνση του Υπουργείου Εσωτερικών, που ασχολήθηκε με τέτοια θέματα, άλλαξε ή ελληνοποίησε επισήμως τότε χιλιάδες τοπωνύμια σε όλη την Ελλάδα, καθώς και στην περιοχή μας, επειδή τα θεωρούσε ξένα και αδόκιμα στην ελληνική γλώσσα (π.χ. Μπάφι: Κρυονέρι, Καϊλάρ: Πτολεμαΐδα, Ζίρνοβο: Νευροκόπι). Γιατί τότε δεν άλλαξε το όνομα του Μορτερού, των Σπάτων των Βιλλίων; Μα φυσικά οι ειδήμονες του υπουργείου (μεταξύ αυτών ήταν προπολεμικά ο μέγας επιστήμων Στίλπων Κυριακίδης) θεώρησαν ότι αυτά δεν ενοχλούν καθόλου και ας είναι ξενικής ή σκοτεινής προέλευσης. Είναι ελληνοπρεπή και δόκιμα στα ελληνικά, οπότε δεν συντρέχει κανένας λόγος μετονομασίας. Θα έρθουμε τώρα εμείς να αλλάξουμε ένα παλαιότατο και καθιερωμένο τοπωνύμιο, χωρίς ιδιαίτερο λόγο ή, μάλλον, επειδή δεν μπορούμε να το εξηγήσουμε με τις λιγοστές ή και ανύπαρκτες γνώσεις μας;
Αιδώς, Αργείοι! Από κάτι τέτοιες ενέργειες καταντήσαμε «έθνος νεόφτωχο». Σκεφτείτε ότι οι γείτονές μας δεν έχουν τολμήσει να αλλάξουν (ούτε και που το σκέφτονται!) ονόματα πανάρχαιων ιστορικών ελληνικών πόλεων που δεν σημαίνουν απολύτως τίποτε στις γλώσσες τους και επί πλέον αποδεικνύουν και την αιώνια ελληνική παρουσία εκεί, όπως π.χ. Όχριντ (Αχρίδα) και Πρίλεπ (Πρίλαπος) στα Σκόπια, Παλέρμο (Πάνορμος), Ταορμίνα (Ταυρομένιο), Μεγκάρα (Μέγαρα) στην Ιταλία, Βοσκοπόλιε (Μοσχόπολη), Σαράντε (Αγ. Σαράντα), Χιμάρε (Χιμάρα) και Γκιροκάστρα (Αργυρόκαστρο) στην Αλβανία, Μέλνικ (Μελένοικο), Νεσέμπαρ, (Μεσημβρία), Μπουργκάς (Πύργος), Σοζόπολ (Σωζόπολη) στη Βουλγαρία, Λατάκια (Λαοδίκεια), Ταράμπουλους (Τρίπολις) και Ναμπλούς (Νεάπολις) στη Μέση Ανατολή, Μπάντιρμα (Πάνορμος), Γκελίμπολου (Καλλίπολη), Αντάλια (Αττάλεια), Άνκαρα (Άγκυρα), Τραμπζόν (Τραπεζούντα), Μπέργκαμα (Πέργαμος) και εκατοντάδες άλλα στην Τουρκία.
Σε όλα τα ερωτηματικά που θα δημιουργηθούν από τα παραπάνω, θα απαντήσουν οι γλωσσολόγοι και οι ιστορικοί κι όχι οποιοσδήποτε ανίδεος, κάτοικος του προαστίου μας ή άλλος. Η έρευνα δεν σταματά ποτέ. Ποιος μας εγγυάται ότι στο μέλλον δεν θα βρεθεί το όνομα του Μορτερού σε τεφτέρι Τούρκου σούμπαση ή βοεβόδα της Αθήνας, σε μια αναφορά Βυζαντινού λογοθέτη, σε σημείωση ενός Καταλάνου βικάριου, σε μια μαρτυρία Ιταλού νοτάριου ή Βουργουνδού καπετάνου, σ? ένα μοναστηριακό κατάστιχο από τα τόσα που παραμένουν άγνωστα στα αρχεία και στις βιβλιοθήκες; Τότε θα λάμψει η αλήθεια και αν δεν μας αρέσει, το ξανασυζητάμε, με σοβαρά βεβαίως επιχειρήματα. Αντί να ασχολούμαστε με τη μετονομασία ενός καθιερωμένου επί αιώνες τοπωνυμίου, καλύτερη θα ήταν η ενασχόληση με την ιστορία μας και τη βαθύτερη γνώση της γλώσσας μας. Ιδού η Ρόδος! Μέχρι να το κάνουμε όμως ας αφήσουμε ανέγγιχτο το παμπάλαιο και εύηχο όνομα του Μορτερού, ας αναθέσουμε την ερμηνεία του στους ιστοριοδίφες και τους γλωσσολόγους κι ας σεβαστούμε επιτέλους την ιστορία και την παράδοση ακόμη και του πιο μικρού ελληνικού τόπου, με σύγχρονο ευρωπαϊκό πνεύμα και όχι με κομπλεξικές τριτοκοσμικές επεμβάσεις, που χαρακτηρίζουν νεόπλουτες κοινωνίες ημιμαθών και καθιστούν? «μόρτο» τον παθόντα.
Διάβασα προσεκτικά το άρθρο σας σχετικώς με την προέλευση του τοπωνυμίου Μορτερό και πραγματικά εντυπωσιάστηκα. Μένω εδώ και 4,5 χρόνια στη ν. Ερυθραία στην περιοχή του <> και γνωρίζω λίγα πράγματα για την ιστορία της. Μου άρεσε εκτός από την ενδελεχή μελέτη των πιθανών προελεύσεων, η τεκμηρίωση της κάθε αναφοράς, αλλά πάνω απ’ όλα η τελική σας φράση <>. Μακάρι το άρθρο σας να φτάσει σε εύηκοα ώτα.
Με εκτίμηση,
Ηλίας Σιακαβέλλας
Κύριε ΚΟΝΤΑΡΑ
Ήρθα στο Μορτερό το 1972. Τότε η περιοχή ήταν εκτός σχεδίου και τα αυθαίρετα που στέγαζαν φτωχές οικογένειες από τα Αλώνια της Κηφισιάς. Πριν γίνουν δρόμοι τα “Σπίτια” για τον Ταχυδρόμο είχαν ένα αύξοντα αριθμό, π.χ. Μορτερό 55. ‘Οταν ήθελα να καλέσω ένα φίλο, έπρεπε να τον περιμένω στην Τατοϊου. Όταν του είπα τη Ταχ. Διεύθυνση (Μορτερό 55), μου είπε ότι στο “ΘΑΝΑΤΙΚΟ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΟ”;
Έτσι είναι η Ιταλική μετάφραση…
για τα αυθαίρετα λογος ομως δεν γίνεται…..